Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ (ΤΠΠΛ)

ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΛΑΥΡΙΟΥ (ΓΕΜΛ)

Αθανασία Μαρκουλή, Δρ. ΕΜΠ

Η ιστορία του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου (ΤΠΠΛ) συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ).

Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη μεταλλευτική-μεταλλουργική ιστορία της Λαυρεωτικής αρχικά συναντάμε τη Γαλλική Εταιρεία Hilarion Roux, η οποία ιδρύεται το 1864 και σκοπός της ήταν: «η εκμετάλλευσις των ορυκτοθέσεων των σκωριών των ευρισκομένων εν των δήμω Λαυρίου, επαρχία Αττικής, βασιλείω της Ελλάδος, η ανακαμίνευσις αυτών, η αποστολή και πώλησις και εν γένει παν ο, τι αφορά το είδος τούτο της εκμεταλλεύσεως, ως και η αγορά άλλων νέων τυχούσης περιπτώσεως».

Το 1873 όμιλος κεφαλαιούχων με πρόεδρο τον Ανδρέα Συγγρό, αγόρασε όλα τα δικαιώματα τα σχετικά με την εκμετάλλευση των σκωριών και όλες τις μεταλλευτικές και σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις της Εταιρείας Hilarion Roux et Cia. Από την εταιρεία αυτή το 1873 προέκυψαν δυο νέες εταιρείες:
- H Ελληνική Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου (Ε.Ε.Μ.Λ), η οποία, σύμφωνα με το καταστατικό της, είχε το δικαίωμα της καμίνευσης μόνο των σκωριών και των εκβολάδων. Τερμάτισε τις εργασίες της το 1917. Κράτησε όμως τις κτιριακές της εγκαταστάσεις έως και το 1927. Στις 18 Ιουνίου του 1927 ενοικίασε όλες τις εγκαταστάσεις της στην Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (Γ.Ε.Μ.Λ.). Αρχικά η εκμίσθωση κανονίστηκε να λήξει το 1939. Τελικά μετά από πολλές διενέξεις η εκμίσθωση ίσχυσε έως το 1932. Στις 31 Αυγούστου του 1933 με το υπ’ αριθ. 24141 έγγραφο η Ε.Ε.Μ.Λ. πώλησε, μεταβίβασε και παρέδωσε την κινητή και ακίνητη περιουσία της στην Thracian Mineral Products
- Η Γαλλο-ελληνική εταιρεία «Τα Μεταλλεία Καμαρίζης», η οποία είχε το δικαίωμα της εκμετάλλευσης των μεταλλείων της παραχώρησης του Ι. Β. Σερπιέρη από όμιλο κεφαλαιούχων και η οποία δύο χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ).

Φωτογραφία Γιάννη Ιακωβίδη

Η Γ.Ε.Μ.Λ εργάστηκε -αναπτύσσοντας δραστηριότητες στο πλήρες φάσμα μεταλλείας-μεταλλουργίας, με εντυπωσιακά αποτελέσματα για τη χώρα, μέχρι και το 1977- οπότε και διακόπηκε η μεταλλευτική δραστηριότητα. Το 1982 διακόπηκε και η μεταλλουργική δραστηριότητα, όταν σταμάτησαν εντελώς οι εργασίες της ΓΕΜΛ.

Η πρώτη ανάμειξη του ΕΜΠ στο θέμα της «Γαλλικής Εταιρείας» έγινε το 1977, όταν το τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών ζήτησε να του παραχωρηθούν χώροι για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τότε το αίτημα δεν έγινε δεκτό. Την τριετία 1986-1989 ετέθη θέμα στο ΕΜΠ, αυτή τη φορά για ίδρυση «Πάρκου Τεχνολογίας» στους χώρους της Γ.Ε.Μ.Λ. Απορρίφθηκε λόγω σοβαρών αντιρρήσεων κυρίως όσον αφορούσε στην εξελιξιμότητα των Πάρκων Τεχνολογίας εν γένει.

Για όλο όμως το χρονικό διάστημα από το 1977 μέχρι το 1989, μπροστά στην αδυναμία ανάκαμψης της παραγωγής, είχαν αρχίσει να συζητούνται οι δυνατότητες μελλοντικών χρήσεων για τις εγκαταστάσεις της ΓEMΛ. Tη χρονική αυτή στιγμή γεννήθηκε η ιδέα αξιοποίησης των υπόγειων μεταλλευτικών έργων της ΓEMΛ από το ΕΜΠ για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Από την άλλη πλευρά παράγοντες της πόλης, αλλά και άνθρωποι με εξειδικευμένες γνώσεις που γνώριζαν την αξία του συγκεκριμένου χώρου, αισθάνθηκαν την ανάγκη να αντιδράσουν μπροστά σε μια επερχόμενη καταστροφή: καταπατήσεις και λεηλασίες. H εταιρεία EΛEBME AE, ο Δήμος Λαυρίου, το Εργατικό Kέντρο Λαυρίου, η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής (ΕΜΕΛ) και άλλοι φορείς πραγματοποίησαν συνεργασίες και αποτέλεσαν το πυρήνα των ενδιαφερομένων για τη διάσωση των εγκαταστάσεων της ΓEMΛ.

Το αίτημα του ΕΜΠ έκανε εκ νέου την εμφάνισή του τον Οκτώβριο του 1991. Αυτή τη φορά το αίτημα αντιμετωπίστηκε θετικά διότι ήταν συνδεδεμένο με την ανάγκη για διάσωση και διατήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων και του μηχανολογικού εξοπλισμού της Γ.Ε.Μ.Λ.

Τελικά ιδρύθηκε το: «Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου» (Τ.Π.Π.Λ). Συγκεκριμένα προωθήθηκε η πρόταση: «Να αποκατασταθούν τα κτίρια και οι εγκαταστάσεις της «Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου» και ως νέα χρήση να ιδρυθεί «πάρκο τεχνολογίας» και «μουσείο τεχνολογίας». «Ο χαρακτήρας του Τ.Π.Π.Λ θα ήταν δισυπόστατος: έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή από τη μια. Πολιτισμός και Εκπαίδευση από την άλλη»

Με αίτημα του ΕΜΠ εγκρίθηκε πρόγραμμα χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Β΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης.

Με αυτές τις συνιστώσες το όνειρο άρχισε να γίνεται πιο απτό και να παίρνει μορφή με την πρώτη φάση ανάπτυξης. Συγκεκριμένα τα έτη 1994-1997 σχεδιάστηκε και μπήκε σε εφαρμογή πρόγραμμα αποκατάστασης κτιρίων και περιβάλλοντος που κάλυπτε τα 80 από τα 250 στρέμματα που είχαν παραχωρηθεί στο ΕΜΠ.
Σε αυτήν την προσπάθεια συνέβαλλαν οι ακόλουθοι παράγοντες:
1. η παιδεία των κατοίκων του Λαυρίου και η άριστη σχέση τους με την τεχνολογία.
2. η βιομηχανική τεχνολογία και τεχνογνωσία που αναδύονταν από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους της Γ.Ε.Μ.Λ.
3. Η σθεναρή παρουσία ενός ιδρύματος με το κύρος του ΕΜΠ.
4. Η αρχαιολογική κληρονομιά που είναι διάσπαρτη στη ευρύτερη περιοχή της Λαυρεωτικής (μεταλλευτικά πλυντήρια, ναός Ποσειδώνα, αρχαίο θέατρο Θορικού) που πλαισιώνονται και ολοκληρώνουν την παρουσία τους με το Ορυκτολογικό Μουσείο της ΕΜΕΛ και το Αρχαιολογικό Μουσείο του ΥΠΠΟ.
5. Η συνεργασία πολλών φορέων.
6. Οι προοπτικές ανάπτυξης των υποδομών της περιοχής της Λαυρεωτικής (λιμάνι, προαστιακός σιδηρόδρομος, αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος).

Για να πραγματοποιηθεί το όλο εγχείρημα έπρεπε εξ αρχής να τεθούν οι αρχές εκείνες που θα εξασφάλιζαν τη βιωσιμότητα και την εξέλιξη του χώρου ως Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου πλέον και όχι ως βιομηχανική μονάδα. Οι αρχές αυτές οι οποίες τέθηκαν και έγιναν αντικείμενο σεβασμού από όλους όσους ασχολήθηκαν και συνεχίζουν να ασχολούνται με την μετάλλαξη της Γ.Ε.Μ.Λ σε Τ.Π.Π.Λ είναι οι εξής:
1. Οικονομική ανεξαρτησία του Τ.Π.Π.Λ από το ΕΜΠ. Είναι αυτονόητο ότι το Τ.Π.Π.Λ δεν μπορεί οικονομικά να στηρίζεται και να χρηματοδοτείται από το ΕΜΠ. Πρέπει να είναι ανεξάρτητο και αυτόνομο.
2. Συνεχής αναζήτηση. Η πορεία και η λειτουργία του Πάρκου θα πρέπει να απασχολεί διαρκώς και συνεχώς τους άμεσα ενδιαφερόμενους όσον αφορά στους προσανατολισμούς και στις επιδιώξεις του.
3. Σεβασμός στη βιομηχανική παράδοση της περιοχής.
4. Εμπιστοσύνη στους κατοίκους της Λαυρεωτικής και στον τρόπο σκέψης τους.
5. Άμεση επαφή και επικοινωνία με το κοινωνικό σύνολο. Το Τ.Π.Π.Λ είναι ενταγμένο σε μια κοινωνία και σε μια πραγματικότητα την οποία οφείλει να σέβεται, όπως προαναφέρθηκε, και να υπολογίζει.

Τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας είναι ήδη ορατά. Αρκεί κανείς να στρέψει το βλέμμα του στα κτίρια που έχουν επισκευασθεί, στους εργαζομένους που περνούν καθημερινά τις πύλες της «πρώην Γαλλικής Εταιρείας». Εργαζόμενοι άλλης γενιάς, άλλης τεχνογνωσίας, όμως εργαζόμενοι σε έναν χώρο με ιστορία 136 και πλέον ετών.

Δεν πρέπει κανείς να παραλείψει να αναφερθεί στους ανθρώπους του Λαυρίου η παιδεία των οποίων είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του. Οι άνθρωποι του Λαυρίου πιστεύουν πραγματικά στην βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους, στην βελτίωση της πόλη τους γενικότερα. Η γενιά των εργατών έχει μεγαλώσει και αναθρέψει, υπό δύσκολες συνθήκες, μια γενιά επιστημόνων. Μια γενιά που στο μεγαλύτερό της ποσοστό, επιστρέφει στον τόπο της για να προσφέρει εδώ τις γνώσεις της. Μια γενιά που έχει την πεποίθηση ότι η πρόοδος θα επέλθει από την τεχνολογία και τον πολιτισμό. Προς την κατεύθυνση αυτή το Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Πολιτιστικό Πάρκο, που συστάθηκε από το ΕΜΠ, θα συντελέσει στην εξέλιξη της πόλης του Λαυρίου και στην ανάδειξή του. Οι κάτοικοι του Λαυρίου επιθυμούν και είναι μάλλον θετικοί απέναντι στην προοπτική εγκατάστασης νέων βιομηχανικών και μεγάλων επιχειρήσεων. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι η σχέση τους με τη βιομηχανία και την τεχνολογία είναι στενή και δεν αποσυντίθεται εύκολα έστω και αν έχουν περάσει χρόνια από το κλείσιμο των εργοστασίων. Η εκτίμησή τους είναι ότι το Τεχνολογικό Πάρκο του Λαυρίου, στην πορεία στης διαδοχικής χρήσης των κτιρίων για υψηλής τεχνολογίας δραστηριότητες από διάφορες επιχειρήσεις, είναι σε θέση να συμβάλλει στη φυσιογνωμία του σύγχρονου Λαυρίου.

Η ιστορία συνεχίζεται. Άλλωστε το ΕΜΠ γνωρίζει «ότι ο πυρήνας της τεχνολογίας δεν είναι η παραγωγή καθεαυτή. Περισσότερο είναι η λογική της παραγωγής».

ΠΗΓΕΣ:
-«Έγγραφα Αφορώντα τας Μολυβδούχους Σκωρίας του Λαυρίου».
-Εφημ. Αιών, αριθ 2923, 19.06.1873.
-Ανδρέας Κορδέλλας, Ο Μεταλλευτικός Πλούτος και οι Αλυκαί της Ελλάδος, Αθήνα 1902.
-Κ. Παναγόπουλος, «Περί Πάρκων Τεχνολογίας».
-Μαρκουλή Αθανασία, Η δημιουργία και εξέλιξη της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (Γ.Ε.Μ.Λ), σηματοδοτεί νέες εξελίξεις στον οικονομικό και βιομηχανικό τομέα της Ελληνικής κοινωνίας του 19ου και 20ου αι., διδακτορική διατριβή, ΕΜΠ, 2008.